Προς τον ολοκληρωτικό καπιταλισμό

 Γιώργος Π. Τριανταφυλλόπουλος

«Εκτός από αυτό μαζί με την κεφαλαιοκρατική παραγωγή σχηματίζεται μια τελείως καινούρια δύναμη, το πιστωτικό σύστημα, που στις αρχές του εισχωρεί λαθραία, σαν μετριόφρων βοηθός της συσσώρευσης, προσελκύει με αόρατα νήματα στα χέρια ατομικών ή συνεταιρισμένων κεφαλαιοκρατών τα μεγαλύτερα ή μικρότερα ποσά που είναι σκόρπια πάνω στην επιφάνεια της κοινωνίας, γίνεται όμως σε λίγο ένα καινούριο και τρομερό όπλο στην πάλη του συναγωνισμού και τελικά μετατρέπεται σε ένα τεράστιο κοινωνικό μηχανισμό για τη συγκεντροποίηση των κεφαλαίων» (Marx Το Κεφάλαιο σ 649)

   Κοντεύουν εκατόν πενήντα χρόνια από τότε που ο Marx έγραφε τα παραπάνω. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες του δέκατου ένατου αιώνα καθόλου πιθανή δε φαινόταν μια τέτοια εξέλιξη. Αν και είχε προηγηθεί ο Henri de Saint-Simon και οι προτάσεις του για την οργάνωση και την ανάπτυξη των βιομηχανικών κοινωνιών μέσω των επενδυτικών τραπεζών οι ιδέες του καθόλου δεν είχαν επηρεάσει τις μεγάλες καπιταλιστικές χώρες της εποχής, ιδιαίτερα δε τη Μεγάλη Βρετανία και τις ραγδαία ανερχόμενες ΗΠΑ. Αν και οι επενδυτικές τράπεζες ιδρύθηκαν στη Γαλλία ο ρόλος τους στη βιομηχανική της ανάπτυξη ήταν μικρός ενώ στα νέα εθνικά κράτη της Γερμανίας και της Ιταλίας ήταν μεγαλύτερος. Μέχρι το τέλος σχεδόν του δέκατου ένατου αιώνα ο ρόλος των τραπεζών εξακολουθούσε να είναι πάντως, στο όλο και επεκτεινόμενο καπιταλιστικό σύστημα, αυτός του υπηρέτη του εμπορίου. Του μετριόφρονος βοηθού της συσσώρευσης όπως γράφει και ο  Marx.

  Τα χρόνια όμως πέρασαν ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε και ωρίμασε διαχεόμενος και κατακτώντας τον κόσμο ολόκληρο, αναπτύσσοντας συνεχώς τις παραγωγικές δυνάμεις και μεταβάλλοντας τις παραγωγικές σχέσεις αλλά και τους θεσμούς και τους τρόπους οργάνωσης των κοινωνιών. Παράλληλα μεγάλες μεταβολές συντελούνταν και στην εσωτερική δομή του καπιταλισμού. Ώσπου φτάσαμε στη δεκαετία του 1970. Οι συσσωρευμένες μεταβολές που εν τω μεταξύ είχαν συντελεστεί είχαν μεταβάλλει τη δομή, τον τρόπο συγκρότησης, διεύθυνσης και λειτουργίας  των καπιταλιστικών επιχειρήσεων εντείνοντας παράλληλα το κύριο και καθοριστικό χαρακτηριστικό του. Τον αλλοτριωτικό του χαρακτήρα.  Μπορούμε να σχηματοποιήσουμε τις μεταβολές αυτές σε τέσσερεις  κυριότερες παραμέτρους:

1) Αντικατάσταση του ατομικού καπιταλιστή από μια συλλογική διαχείριση και διεύθυνση του κεφαλαίου από τεχνοκράτες. Ο ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής έδωσε όλο και περισσότερο τη θέση της σε συλλογική ιδιοκτησία του κεφαλαίου από τη μεριά της παγκόσμιας αστικής τάξης. Η μεταβολή αυτή ενίσχυσε ακόμη παραπέρα τον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και της οικονομίας εντείνοντας την αντίθεση μεταξύ του κοινωνικού αυτού χαρακτήρα και της ατομικής ιδιοποίησης του παραγόμενου προϊόντος. Συσκοτιζόταν έτσι, ακόμη περισσότερο, ο θεμελιώδης λίθος του καπιταλισμού. Ο διαχωρισμός του παραγωγού από τα μέσα παραγωγής.

Η συνέχεια του άρθρου στο συνημμένο αρχείο ή στο eparistera